ارتباط هوش مصنوعی و ترجمه

این پرسش که « آیا هوش مصنوعی چالشی برای صنعت ترجمه محسوب می شود یا خیر؟»،  پاسخ ساده ای ندارد و نمی توان گفت چالش محسوب می شود یا خیر؟ داده های موجود درباره تاثیر هوش مصنوعی بر صنعت ترجمه به اندازه کافی زیاد نیست و فناوری نوظهوری به نام « مترجمِ هوش مصنوعی»(AI Translator) قدمت زیادی ندارد که بتوان با جمع آوری داده های آن به نتیجه قطعی رسید و تاثیر هوش مصنوعی بر صنعت ترجمه را ارزیابی کرد.

طبق داده های موجود از ترجمه های ارائه شده بر پایه فناوری « مترجمِ هوش مصنوعی» کیفیت ترجمه های ارائه شده بر مبنای فناوری  هوش مصنوعی، اصلا قابل مقایسه با حتی ضعیف ترین ترجمه های  انسانی نیست، چه رسد به اینکه بخواهد با  آندسته از ترجمه های انسانی  رقابت کند که مترجمان حرفه ای با کیفیت بالا ارائه می کنند. بگذریم که این روزها در آشفته بازار ترجمه در ایران هر کسی به خود جرات می دهد نام مترجم را بر خود بگذارد و صرفا با تکیه بر اینکه « چند ترم کلاس زبان رفته ام » چنان ترجمه ای می کند که روی گوگل ترنسلیت را سفید می کند!

 برای نزدیک شدن به پاسخ دقیق سئوال فوق لازم است  بدانیم  تعریف هوش مصنوعی     (Artificial Intelligence) چیست؟ لازم است که ترجمه را به خوبی و با نگاه علمی و دانشگاهی بشناسیم، لازم است که ترجمه را از منظر حرفه ای بشناسیم، لازم است که بازار ترجمه را که براساس نیازهای مردم به خدمات ترجمه شکل می گیرد شناسایی کنیم، خیلی از فاکتورها باید مشخص شوند تا بتوانیم دورنمایی از تاثیر هوش مصنوعی بر صنعت ترجمه را تصور کنیم و بعد بگوییم که آیا هوش مصنوعی می تواند بر صنعت ترجمه یا آینده شغلی مترجمان تاثیر بگذارد یا خیر؟

تعریف هوش مصنوعی:

به شبیه سازی هوش انسانی(هوش طبیعی) در ماشین ها(دستگاه هایی) گفته می شود  که طوری برنامه ریزی شدند که مثل انسان ها فکر کنند و کارهای آنها را تقلید کنند. اصطلاح هوش مصنوعی را می توان  در مورد هر ماشینی بکار برد که ویژگی های مرتبط با ذهن انسان مثل یادگیری و حل مسئله را به نمایش می گذارد. هوش مصنوعی بر روی آینده تقریبا کلیه صنایع و تمام اننسان ها تاثیر خواهد گذاشت. هوش مصنوعی به نیروی پیشرانِ فناوری های نوظهور – مثل  داده های کلان (big data) ، روباتیک و  اینترنت اشیاء ( Internet of things ) – تبدیل شده است و همچنان به عنوان عاملی برای نوآوری در زمینه فناوری عمل خواهد کرد. 

پتانسیل های بسیاری در زمینه هوش مصنوعی و پیشرفت این علم وجود دارد.  اینکه در آینده چه تحولات ، پیشرفت ها یا نوآوری هایی در زمینه «هوش مصنوعی در ترجمه» یا «هوش مصنوعی در زبان آموزی»  ایجاد خواهد شد  فعلا قابل پیش بینی نیست. بنابر این هر پاسخی که به سئوال فوق بدهیم با توجه به اطلاعات و وضعیت موجود خواهد بود و صرفا به عنوان ترسیم یک دورنما عمل خواهد کرد .هم اکنون هوش مصنوعی باعث ظهور «فناوری ترجمه » شده است. بارزترین نمونه از فناوری ترجمه  – که در آن از هوش مصنوعی استفاده می شود –  « سرویس ترجمه گوگل» یا همان گوگل ترنسلیت است. این سرویس اولین حضور جدی هوش مصنوعی در حرفه ترجمه – یا فناوری ترجمه – محسوب می شود.  نرم افزارهای کاربردی متعددی برای ارائه سرویس ترجمه در زمینه های مختلف وارد بازار شده اند که بحث درباره کیفیت ترجمه های آنها و آینده ترجمه های این پدیده های نوظهور در این یادداشت میسر نیست. تنها چیزی که می توان گفت این است که « فناوری ترجمه » یا همان ورود هوش مصنوعی به بازار ترجمه،در قامت یک « مترجم  » رسما کلید خورده است. برای همین است که شخصا اصرار دارم باید بین « فناوری در ترجمه » و « فناوری ترجمه » تمایز قائل شد. وقتی صحبت از فناوری ترجمه می کنیم یعنی هوش مصنوعی روی صندلی یک مترجم نشسته است و راسا دارد با استفاده از شبیه سازی هوش انسانی ، ترجمه می کند. در  فناوری ترجمه از صفر تا صد روند ترجمه ،هیچ مترجم انسانی حضور ندارد. سیستم هوش مصنوعی با استفاده از روش های مختلف – که در مقالات بعدی توضیح داده خواهد شد- ترجمه ارائه می کند ولی وقتی صحبت از «فناوری در ترجمه» می کنیم یعنی یک انسان مترجم روی صندلی حرفه ای مترجمی نشسته است و دارد از فناوری ها و ابزارهای ترجمه برای افزایش سرعت و دقت ترجمه اش استفاده می کند. نکته مهمی که تا اینجا متوجه شدیم این است که هم اکنون هوش مصنوعی ترجمه می کند. اصلا مهم نیست که این ترجمه چقدر کیفیت دارد یا ندارد. مهم این است که هوش مصنوعی نیازی از نیازهای بازار ترجمه را – حتی  در حد  یک لنگه کفش در وسط بیابان  و در حد  توان خود – رفع می کند و همین کافی است تا « مترجمِ هوش مصنوعی» در بازار ترجمه داوم بیاورد و رشد کند.

هوش مصنوعی و بازار ترجمه :

آیا هوش مصنوعی چالشی برای صنعت ترجمه است؟ هنوز نمی توان پاسخ دقیقی به این پرسش داد اما دست کم می توان با قطعیت گفت که هوش مصنوعی تنه به تنه مترجمان زده و به عنوان رقیب وارد بازار ترجمه شده است.

بازار ترجمه به کلیه نیازهایی گفته می شود که در زمینه خدمات ترجمه در دنیای واقعی و دنیای سایبری(مجازی)  وجود دارد. تقریبا با قطعیت می توان گفت آینده حرفه ترجمه در بستر فضای سایبری (مجازی) رشد خواهد کرد و روز به روز شاهد نوآوری ها خواهد بود.  بسیاری از کسب و کارها در حال مهاجرت به فضای اینترنت هستند. حرفه مترجمی و عرصه ترجمه سالها است که مهاجرت به فضای سایبری را کلید زده است . یکی از اولین کسب و کارهای خدماتی که در فضای اینترنت متولد شد و رشد خوبی هم داشت ارائه خدمات  ترجمه بر بستر اینترنت است. پس بازار ترجمه – با در نظر گرفتن همه نیازها در همه زمینه ها و موضوعات – بر روی بستر اینترنت ، شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای کاربردی جاخوش کرده است. از طرفی نباید غافل شویم که  فضای مجازی  جولانگاه هوش مصنوعی است . می توان گفت هوش مصنوعی را دقیقا برای فضای مجازی ساخته اند، هرچند در دنیای واقعی هم کاربردهای متعدد دارد. کوچ حرفه  مترجمی و عرصه ترجمه از دنیای فیزیکی به دنیای دیجیتال  از یکسو  و یکه تازی هوش مصنوعی در فضای مجازی از سوی دیگر، آینده بسیار روشنی را برای فناوری ترجمه یا همان « مترجمِ هوش مصنوعی» ترسیم می کند اما باز هم نمی توان گفت که آیا  این امر چالشی برای مترجمان انسانی و صنعت ترجمه خواهد بود یا خیر؟

هرچند هوش مصنوعی عملا ترجمه می کند و روی صندلی  مترجمان انسانی نشسته است اما لزوما به معنای تنگ کردن جای مترجمان انسانی نیست چون جدا از سِیر پیشرفت هوش مصنوعی و ترجمه با هوش مصنوعی ، مترجمان انسانی با کمک هوش طبیعی خودشان ، دارند از هوش مصنوعی برای بهبود سرعت و دقت ترجمه های خود استفاده می کنند. به تعداد مترجمان انسانی بر روی کره زمین روش های خلاقانه فردی برای استفاده از هوش مصنوعی جهت افزایش سرعت و دقت ترجمه ها وجود دارد.

نکته دیگر این است که « ترجمه ی هوش مصنوعی»  بیشتر به صورت سیستماتیک مورد استفاده قرار می گیرد مثل ترجمه صفحات گوگل ، فیس بوک و توئیتر با استفاده از فناوری ترجمه گوگل یا اپلیکیشن های تعاملی و سخنگو – که در سفرها به افرادی که زبان خارجی بلد نیستند – کمک می کند. تنوع سفارش ها در فناوری «مترجم هوش مصنوعی» بسیار محدود است و فعلا در حد برقراری ارتباطات بین فردی یا ترجمه پیام ها و متن های عمومی است. در حالی که سفارش ترجمه برای مترجمان انسانی بسیار متنوع است و رونق خود را دارد. ورود مترجم هوش مصنوعی به صنعت ترجمه را باید به عنوان یک رقیب مد نظر قرار داد اما عرصه هایی که مترجمان انسانی در آنها ترجمه می کنند بسیار متعدد و متنوع است و فعلا اثری از فناوری هوش مصنوعی در این ترجمه ها دیده نمی شود.

جمع بندی :

• هوش مصنوعی به عنوان رقیب مترجمان، وارد بازار ترجمه شده است.

• مترجمان انسانی بستر ترجمه های خود را به فضای مجازی انتقال دادند.

• فضای مجازی جولانگاه هوش مصنوعی است.

• هوش مصنوعی ساخته هوش  طبیعی (انسانی)  است.

• بازار ترجمه انسانی و نیازهای مردم به ترجمه های انسانی بسیار متعدد و متنوع است.

• چالش برانگیز شدن هوش مصنوعی برای صنعت ترجمه سئوالی است که از اساس نادرست است چون فناوری هوش مصنوعی در نهایت به بهبود سرعت و دقت ترجمه کمک می کند.  هوش مصنوعی صنعت ترجمه را به چالش نمی کشد بلکه باعث رشد صنعت ترجمه می شود. پرسش درست  چیست؟

• «  آیا هوش مصنوعی به چالشی برای حرفه مترجمی و اشتغال مترجمان تبدیل خواهد شد؟ »

در مقالات بعدی ما به این پرسش پاسخ داده خواهد شد.

حامد جلالی فر

مترجم و پژوهشگر ترجمه