زبان تخصصی اصطلاحی  است که در مقابل زبان عمومی بکاربرده می شود. زبان تخصصی،  برای اهداف خاص و رفع نیازهای ویژه ، بکار گرفته می شود. از خانواده زبان عمومی و زیر مجموعه آن است اما تخصصی تر است. دایره موضوعات آن عام نیست بلکه خاص است. دایره کاربرد آن محدودتر از زبان عمومی اما دقیق تر و عمیق تر از آن  است. عمدتا سه کاربرد دارد. این کاربردها شامل رشته های دانشگاهی، مشاغل و کاربردهای خاص دیگر  است. آنچه دانشجویان با عنوان زبان تخصصی می شناسند، در مقطع کارشناسی ارشد و دکترای آموزش زبان انگلیسی ، با عنوان انگلیسی با اهداف ویژه ( English for specific purposes ) معروف است.

در این مقاله به معرفی انواع کاربرد  ESP می پردازیم.

انگلیسی برای اهداف دانشگاهی(EAP)

زبان تخصصی  از کلید واژه های رایج در بین دانشجویان دانشگاهها است. از نظر دانشجویان زبان تخصصی ،  مخصوص رشته دانشگاهی  شان است. رشته های پزشکی، کامپیوتر، برق، معماری، عمران،  علوم سیاسی، روانشناسی، حسابداری ، علوم اجتماعی ، کتابداری ، جغرافیا،  زیست شناسی تنها بخشی از زبان تخصصی در دانشگاهها محسوب می شوند.

انگلیسی تخصصی یا زبان تخصصی با عنوان انگیسی با اهداف دانشگاهی (  English for Academic Purposes ) شناخته می شود.

هر رشته دانشگاهی زبان مخصوص خود را دارد. پس به تعداد رشته های دانشگاهی، زبان تخصصی داریم. انگلیسی با اهداف دانشگاهی ، مناسب کسانی است که قصد دارند به صورت تخصصی در رشته مورد دانشگاهی خود زبان انگلیسی بدانند. این دسته افراد می خواهند دانش تخصصی خود را بدون نیاز به ترجمه ، از منبع اصلی اصلی یاد بگیرند. همچنین می توان با تسلط به انگلیسی با اهداف دانشگاهی، به راحتی در دانشگاههای کشورهای دیگر تحصیل کرد.

وقتی به موضوع زبان تخصصی (ESP) یا انگلیسی با اهداف ویژه نگاه می کنم ، تمام زوایای آن را می بینم. این زوایا ، یادگیری زبان دوم (ESL) ، یادگیری زبان خارجی ( EFL) و یادگیری زبان دیگر (EAL) را شامل می شود. هر کدام از این موارد به موقع توضیح داده خواهند شد. یادگیری کلمات فنی، نیاز سنجی دانشجویان، تدوین و ارزیابی برنامه درسی ،تولید محتوای آموزشی،  توصیف انواع تخصصی زبان انگلیسی، تکنیک های تدریس T آزمون گیری، اثربخشی رویکردهای مختلف برای یادگیری  و آموزش زبان فنی و تخصصی، و آموزش یا بازآموزی مدرسان، موارد دیگری است که از نگاه من به عنوان کارشناس ارشد این رشته ، پنهان نمی ماند.

زبان تخصصی با اهداف شغلی (EPP):

بحث زبان  تخصصی با اهداف شغلی،  رواج چندان زیادی ندارد. از یکسو مشاغلی حساس مثل پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و خلبانی را داریم که شاغلان در آنها باید از حداقل هایی در یادگیری زبان برخوردار باشند، تا بتوانند در این مشاغل کار کنند. از سوی دیگر مشاغلی داریم که هرچند پیشینه دانشگاهی دارند اما ممکن است فردی در رشته خود مشغول بکار شده باشد اما چندان با اصطلاحات تخصصی رشته خود آشنایی نداشته باشد. این گونه رشته ها جزو رشته هایی هستند که معمولا کتاب های تخصصی شان به فارسی هم در بازار وجود دارد. دسته سوم مشاغلی هستند که بنیان دانشگاهی ندارند و نهایتا در آموزشگاهها یا دانشکده های فنی حرفه ای تدریس می شوند. این گونه رشته ها جنبه عملی دارند و فرد شاغل اصولا در حد و اندازه ای نیست که بخواهد در رشته خود تحقیق کند و از منابع زبان خارجی استفاده کند.

انگلیسی با اهداف شغلی (EPP) زیر مجموعه انگلیسی با اهداف ویژه است. انگلیسی که مهاجران برای زندگی در خارج نیاز دارند، یک انگلیسی خاص است و اهداف ویژه دارد. انگلیسی برای مدیریت هتل، انگلیسی برای کارکنان برج مراقبت پرواز و موارد مشابه، جزو انگلیسی با اهداف ویژه محسوب می شود.

بنابر این وقتی بحث  انگلیسی با اهداف ویژه برای مشاغل مطرح می شود، با مخاطبان یکدست روبرو نیستیم. عده ای مثل پزشکان و خلبانان تسلط حداقلی قابل قبول برای فعالیت در رشته خود را دارند. فعالیت این دسته از افراد بدون تسلط حداقلی به زبان تخصصی ، امکان پذیر نیست. این دسته از شاغلان معمولا به دنبال تقویت بیشتر زبان و مهارت های چهارگانه آن  هستند. عده دیگری از شاغلان در  رشته های علوم انسانی و رشته های فنی مهندسی هستند که در دوران دانشگاه به هر دلیلی توانستند سطح انگلیسی تخصصی خود را پیشرفت دهند. عده ای هم در این زمینه سهل انگاری کردند. اما به علت فارسی بودن محیط کار و عدم نیاز به مکالمه انگلیسی یا نگارش انگلیسی، در این زمینه ها ضعیف یا متوسط هستند. این دسته از افراد به عنوان کسانی هستند که باید آموزش انگلیسی تخصصی  آنها به صورت ضمن خدمت باشد.

دسته سوم حرفه هایی مثل  آرایشگری، نجاری، نقاشی ساختمان، رانندگی، یا نانوایی  هستند که زبان تخصصی خود را دارند. این افراد فاقد پیشینه دانشگاهی هستند. برای چنین  مشاغلی ، فقط  در صورتی که تصمیم به مهاجرت به خارج بگیرند، می توان آموزش زبان تخصصی  در نظر گرفت.  در این صورت علاقه مندان می توانند در دوره های آزمون آیلتس عمومی (جنرال) شرکت کنند. در این دوره می توانند ضمن آماده شدن برای قبولی در آزمون آیلتس عمومی ، واژگان تخصصی حرفه و شغل خود را یاد بگیرند. بنابر این انگلیسی با اهداف شغلی، باید به کسانی آموزش داده شود که در رشته دانشگاهی خود فارغ التحصیل شدند و هم اکنون مشغول به کار هستند. این دسته از افراد هرچند واحد های دانشگاه را گذراندند اما به کلمات تخصصی رشته خود مسلط نیستند.  آموزش در این مشاغل و حرفه ها جنبه آموزش ضمن خدمت را پیدا می کند.

نویسنده: حامد جلالی فر کارشناس ارشد آموزش زبان انگلیسی